საერთოდ, მარტივად სვამს ტვინი ხელოვნების ძველ ვიზუალურ კოდებს ,,ხელოვნების'' კონოტაციაში და ახალს არა. ამიტომ, ალბათ, ნაცადი ხეხების არჩევა უფრო მარტივი გზა უნდა იყოს ხელოვნების საკეთებლად. ახალი გადაწყვეტილებების მიღება კი უფრო რთული.
(თუ გინდა რაღაც აბზაცები გამოტოვე, და რაზეც თვალი გაჩერდება ის წაიკითხე)
აქ, მინდა დავსვა კითხვა იმაზე, თუ რატომ ირჩევდნენ რენესანსის მხატვრები(ან ბერძნები) ხელოვნების კეთების მოტივად რაღაც შეთანხმებულობას. რატომ იყო ამდენად მკაფიო ის ზოგადი ხელოვნების გაგება, რაც მათ ქონდათ და რაშიც წინმსწრებად გარკვეული იყო თუ რა იყო ხელოვნება. რატომ იყო ასეთი კონსესუსი იმაზე რომ ხელოვნების სამყაროს ცენტრში იდგა ადამიანი და ჭვრეტის და კვლევის ობიექტიები, რატომ იყო ამდენად მკაფიო? (იქნებ, ისეთი მკაფიო არასოდეს ყოფილა ხელოვანის ძიებები, როგორც კულტურის შუქზე ჩანს?) რენესანსაც ქონდა თავისი იდუმალება, ჩვენთვის დღეს რომ უფრო იდუმალია, მაგრამ რენესანსში რაღაცის ხელოვნებად მოაზრება, იდეაში, იდეალურის გააზრებაში, რეპრეზენტაციამდე იყო განსაზღვრული. გაუგებრობის და ღირებულ ხელოვნებად რაღაცის გამორკვევის საკითხი, ასე მძაფრი არასოდეს ყოფილა, როგორც დღეს არის.
რენესანსის ხელოვნების კონცეფციას განსაზღვრავდა ნეოპლატონიზმი. ბერძნულ კულტურას, რომელმაც დეკადანსი განიცადა და შეწყვიტა არსებობა, განსაზღვრავდა ბერძნული ფილოსოფია. როცა, ჩვენ ვსაუბრობთ ხელოვნებაზე, ვერ ავუვლით გვერდს იმ ხელოვნების გაგებას, რაც ბერძნებს ქონდათ. ბერძენისთვის ხელოვნება იყო ყველა ადამიანის პროფესია. ცალკე ხელოვნების ის გაგება არ ქონდათ, რაც დღეს ჩვენ ყველას გვესმის. ამ ბერძნული გაგების წარმოქმნას ქოდნა თავისი მიზეზები.
როგორც ვიცით, ათენის ეკონომიკური და სოციალური მოწყობა ძალიან განსხვავდებიდა იმისგან, რაც დღეს არებობს სამყაროში. ათენელები იყვნენ ყველაფერზე აღმატებული ხალხი, ყავდათ მონები და ეს ჩვეულებრივი ამბავი იყო. ქორწინება მზითევის სახით აბალანსებდა ეკონომიკას. იქ არ იყო ერთი ადამიანისთვის მოცემული ყოფიერებისა და ცხოვრების მთელი სიმძიმე. და ეს სისტემა ქმნიდა დაცულობისა და ყოფნის უნიკალურ გარემოს. (უფრო დეტალურად ჩაძიება ცალკე მსჯელობის საგანი იქნებოდა და მოკლე მიმოხილვით დავასრულებ).
ამიტომ, ათენელ სოკრატეს, (ვინც განსაზღვრა მთელი შემდგომი კაცობრიობის ბედისწერა) საიდანღაც ქონდა რწმენა და მორალი იმისა, რომ მსგავსი მსგავსს არ უნდა აღმატებოდა. რომ სამართლიანი, ბრძენი კაცი ის იყო, ვინც არ აღემატებოდა მის მსგავსს. თუ ექიმი ხარ, ექიმს კი არა, იმას უნდა აღემატო, ვინც ექიმი არ არისო(,,სახელმწიფო'', პირველი წიგნი). და ექიმობა გააზრებული იყო როგორც ხელოვნება, როგორც რაღაც დასრულებული და სრულყოფილი ფორმა. მოქანდაკეობაც გააზრებული იყო, როგორც რაღაც, უკვე სრულყოფილად გამოვლენილი შინაარსი. რისი გარდაქმნაც, ან განვითარებაც შეუძლებელი იყო. ქანდაკების უცვლელობა თუ დამაჯერებლად ჩანს, ექიმობის უცვლელობა ძალიან არადამაჯერებელი არ არის? სოკრატესთვის ,,ექიმობა'' არის რაღაც, რასთან მიმართებაშიც ურყევად ასკვნის რომ ვიღაც არ არის ექიმიო და მას შეიძლება ექიმი აღემატოსო. თანამედროვე ხელოვნება, მეცნიერება ამ წინმსწრებად გარკვეულ მიმართებას აუქმებს ,,ხელოვნებასთან'', ,,მეცნიერებასთან'' და აშ.
(დღეს ხელოვნება თავად ხელოვნების გაგებას აბუნდოვანებს).
დღეს, ხომ სრულიად წარმოუდგენელია ექიმი, რომელიც არ არის კონკურენციაში სხვა ექიმთან? ან, მეცნიერება, რომელიც არ ცდილობს შექმნას ახალი და შეცვალოს ძველი მიღწევები(ანუ გააბუნდოვანოს ძველი მიღწევების სისწორის მიმართ რწმენა). სოკრატესთვის არ არსებობდა კონკურენციის ის გაგება, რაც ჩვენ დღეს გვაქვს. ამის არსებობის შესახებ განა არ იცოდა, უბრალოდ არ მიაჩნდა ეს კონკურენტულობა სამართლიანი და ღირსეული კაცის საქციელად. რატომ უნდა მოგენდომებინა აღმატებოდი სხვა ექიმს, როცა, ზოგადად, ,,ექიმობაზე'' აღმატება შეუძლებელი იყო. რომ წარმოვიდგინოთ დღევანდელი სამყარო ისეთი, სადაც არ არის ეს დაძაბულობა გარდაქმნის, ცვლილების, მივიღებთ უკიდურესად ამორფულ რეალობას.
ეს ყველაფერი რომ განვაზოგადოთ სუბიექტის დონემდე, სუბიექტისთვის მსგავსი ეპისტემოლოგიური გაგება ყოფიერებაზე და ყოფნის განცდაზეც გავრცელდება.
ამიტომ, სოკრატეს დიალექტიკური მორალს თავად ყოფნა და არსებობა შეყავს რეცესიაში.
დიალექტიკის მიზანი ხომ მუდმივი ცვლილება და გარდასახვა არ არის, მისი მიზანი დადგინებაა, მუდმივობაში კამორკვევაა (როგორი შემზარავია აზრი, რომ სახელმწიფოში ხელოვანები უმნიშვნელო ადგილს უნდა იკავებდნენ და საკრავი ინსტრუმენტების რაოდენობაც კი წინასწარაა გარკვეული დიალექტიკოსისგან). ეს კი ნამდვილად არის დეკადენტობა, რაც ძალიან მძაფრად განჭვრიტა ნიცშემ და დაწერა ტრაგედიის დაბადების შესახებ წიგნი. სადაც განმარტავს, თუ რამდენად დიდ ხელოვნებას ქმნიდნენ ბერძნები ანტიკური ტრაგედიის სახით და როგორ განიცადა სოკრატეს გავლენით თავად ხელოვნებამ კვდომა. და როგორ შემოვიდა ხელოვნების სივრცეში ბანალურობა, პრიმიტიული ყოფითი პრობლემატიკა, გაუთავებელი დიალექტიკა. და საბოლოოდ როგორ მოხდა ბერძნული კულტურის დეკადანსი. და როგორ გახდნენ ბერძნები ,,მხიარული'' ხალხი. რის გამოც ქრისტიანები მათ კრიტიკასაც კი ბედავდნენ (სოკრატეს თანხმობის ამბავს სიკვდილზე და დეკადენტობის ამ თემას აღარ გავაგრძელებ).
[მე ვსაუბრობ განზოგადებით და არა კონკრეტულ გამონაკლისებზე. ექიმმა, შეიძლება, მეორე ექიმს ხელი მოტეხოს და ასე აღემატოს, ან სხვა გზით ეცადოს მის წინ დადგომას. მე ამ კონტექსტით არ მიმყავს მსჯელობა. ერთი პროფესიის ადამიანი, იმავე პროფესიაში მოღვაწეს, შესაძლებელია, ერთი საუკუნის შემდეგაც აღემატოს და აშ. ანუ, მეტი გააკეთოს ექიმმა, ვიდრე მეცხრამეტე საუკუნის ექიმი აკეთებდა(მეტის გაკეთების სურვილში, ხომ უშვებ რომ წინამორბედის კომპეტენციას აღარ ენდობი და ხომ თვლი რომ შენ უფრო კომპეტენტური და ,,აღმატებული'' ხარ, საიმისოდ რომ ცვლილება გაბედო). აღმატება ნიშნავს, იმას რომ არ გაკმაყოფილემდეს და არ მიგაჩნდეს საკმარისად ის, რასაც ვინმე აკეთებს. თუ საკმარისად მიგაჩნია მხატვრობა, ხელოვნება, ისეთი, როგორიც შენი დაბადების და ცხოვრების დროს არის, მაშინ რისთვის უნდა გინდოდეს იყო ხელოვანი შენს ცხოვრებაში? თუ კი, რენესანსის მხატვრები შენზე აღმატებული გგონია, მაშინ, რა აზრი აქვს რომ ხატავ? ხომ არსებობს ეს ძველი მხატვრობა და ამან დაგაკმაყოფილოს. ან, რისთვის უნდა გინდოდეს ფილოსოფოსობა თუ კი დასრულდა ფილოსოფოსობა და უბრალოდ, უნდა გაიგო ამის შესახებ ინფორმაცია.]
ყველაზე მთავარი, რასაც ნიცშე ჩაწვდა იყო ის რომ ხელოვნება არის აზროვნების ფორმა. და არა მხოლოდ ბაძვა, ან რაღაც, იდეამდე ვერასოდეს მიღწეული.
მისთვის ხელოვნების გაგება დაუკავშირა დიონისურ და აპოლონური საწყისებს. რაც გულისხმობდა სამყაროს ნების რეპრეზენტაციას სიზმრისა და თრობის სახით.
ნიცშემ განჭვრიტა რომ ხელოვნება რაღაც მოვლენების პრობლემატიკას კი არ იკვლევს და რაღაც კონრეტულობისკენ კი არ მიემართება და ნაცნობს კი არ აღწერს. იგი გვაჩვენებს თავად იმ რეალურს, რაც ჩვენი აღქმისთვის ბუნდოვანი და მოუხელთებელია. სადაც, ყველანაირი დიალექტიკა შეუძლებლობას გვიჩვენებს,
როგორც ,,ანტიგონეში'' არის ნაჩვენები. ანტიგონეს სიკვდილით სჯიან, მაგრამ არ არსებობს გამოსავალი. კრეონი მართალია თავისი გადმოსახედიდან და ასევე, მართალია ანდიტონეც. გაგების, პრობლემის მოგვარების შეუძლებლობის შედეგად, თავად, ადამიანი იფლითება, ადამიანის შესაძლებლობა სრულდება. თავად ადამიანის სხეული იწირება, რომ დაიბადოს ეს გადამლახავი და ვერასოდეს მოხელთებადი ტრაგიკული. რომელიც ვერასოდეს ჩამოვა დიალექტიკაში და ვერასოდეს იქნება მარტივი პასუხი. ვერ გახდება მსჯელობის და ენაში დადგინებული ჭეშმარიტების საგანი. და მისთვის, თავად, ანტიგონე კი არ არის ტრაგიკული გმირი, ან მსახიობის ტკივილს კი არ განიცდის ვინც თამაშობს. არამედ, ანტიგონეს გავლით და მსახიობის სხეულის, იმიჯის გავლით(იმიჯში აპოლონურს მოიაზრებს)იმ ზოგად და ყოვლისმომცველ ტკივილში ერთიანდება, რაც დიონისეს ქონდა. ღმერთს რომელიც ტიტანებმა დაგლიჯეს და შემდეგ აღდგა. რომელიც ციკნის სხეულშიც ცხოვრობდა (ტრაგედია ნიშნავს თხის სიმღერას).
ეს დიონისე, როგორც ღმერთი, ნიცშეს გააზრებული აქვს როგორც რაღაც ჩვენში არსებული უზოგადესი ტკივილი(ჩვენი ბედისწერის გამო), და დიდი გამოთქმის სურვილი, რაც ჩვენ გამოთქმისკენ, სიმღერით, მოლხენით და სევდით სიმართლის თქმისკენ გვიბიძგებს. დიონისურის ეს განცდა ვერ იქნება კონკრეტული პრობლემებიდან წუხილი. ის უღრმესი და უზოგადესი და განცდიდან და აღქმისთვის მიუწვდომელი რეალობიდან მოდის. და ამ მიუწვდომელს, გამოუთქმელს ყველაზე მეტად ახმოვანებს მუსიკა. რასაც (მუსიკას) შოპენჰაუერი ამტკიცებს როგორც, უშუალოდ, სამყაროსეული ნების გამოვლინებად. თავად მუსიკა არ არის მოვლენა და არც მხოლოდ ჩვენი ცნობიერების და განცდის ჩარჩოდან გამოსული. მუსიკა აშკარად არღვევს ნომინალიზმის, ის გამოხატავს უნივერსალიას საგნამდე და მოვლენებამდე, მაგრამ არა აცდენილს ჩვენგან, არამედი უშუალოდ ჩვენთან დაკავშირებულს. იმიტომ რომ ჩვენ მისი განცთით ვხედავთ და წარმოვისახავთ სამყაროს, რაც უშუალოდ მუსიკის ნოტებში არ არსებობს.
ამ ყველაფრით ნიცშე გვიჩვენებს რომ ხელოვნება შეიცავს X -ს. და ის პრინციპულად ამ X -ს რეპრეზენტირებს. ნიცშე გვიჩვენებს რომ ხელოვნების ხელოვნებად აღქმისთვის არ არსებობს კონკრეტული კრიტერიუმი. თავად, ის ფაქტი, რომ ნიცშემ ტრაგიკულის აღორძინება ვაგნერის მუსიკაში დაინახა და არა რომელიმე დრამატურგის პიესაში, ან თეატრში, ხომ ნიშნავს რომ ხელოვნების საწყისი, უკვე, მხოლოდ, გამოხატულ ფორმებში არ უნდა ვეძებოთ და რომ მან სხვა და სხვა ფორმით შეიძლება გამოავლინოს თავისი თავი. ნიცშეს გადმოსახედიდან ხელოვნება შემასმენელს(პრედიკატს), იგივე უნივერსალიას შეიცავს რეპრეზენტირებულ ხელოვნებამდე, ნებელეობაში მოცემულს. და ნებელობა ხელოვანში გულისხმობს არა იმის კმაყოფილად დატევასა და მიღებას რასაც აძლევს მოცეუმული კულტურა, არამედ, ნება გულისხმობს მუდმივად გარდასახვას შეუგუებლობის გამო, და მუდმივ უკმაყოფილების გამო ძალაუფლებისკენ ნებას, რომ ისე იყოს ყველაფერი, როგორც სურს სუბიექტს. ნება გულისხმობს შეუგუებლობას, აბსოლუტურ გაწირვას. ამას აკეთებს ანტიგონე, ამაშია მისი ბედისწერა. ის შეუცნობელისკენ დგამს ნაბიჯს. იმ რეალობაში შედის საიდანაც ცოცხალი ვერ გამოვა, მაგრამ ამას აკეთებს არა ოჯახის სიყვარულით დეტერმინირებული, არამედ იმიტომ რომ უნდა თავი გაწიროს თავისი ძმისთვის. რაღაც სრულიად აბსტრაქტულს და მოუხელთებელს ერთგულებს. ოჯახის სიყვარული არ არის თავის გაწირვა, სიყვარული უფრო მეტად კონკრეტულია, და მზრუნველობას გულისხმობს. თავგანწირვის ეს ნაბიჯი არის დიდი სურვილი განიცადოს ის დიადი დიონისური ტკივილი და უზოგადეს, უბასრეს შეკითხვაში ჩაიფერფლოს, რაც მისი არსებობის უმაღლესი რეალიზება იქნება. და ეს ყველაფერი რა თქმა უნდა მთლიანად ანტიგონეს პერსონაჟჟში არ არის მოცემული, არამედ იმ ჩვენებაში, [გარდასახვაში!] რასაც ეს ტრაგედია ჩვენ ყველას განგვაცდევინებს.
ნიცშეს აქცენტმა ტრაგიკულზე, ზოგადად, შეარყია ის გამყარებული კულტურის წარმოდგენები, რაც ევროპას გააჩნდა. ხელოვნებისა და მუსიკის, ოპერის ის კიჩი რაც მაშინ იქმნებოდა, უკიდურესად გადაგვარებული სახით გვიჩვენებდა დეკადნსს. და დეკადანსის მიზეზი ზუსტად ამ გარდასახვის შეუძლებლობაში გაიაზრა ნიცშემ.
თუ კი, ხელოვნება უკვე დასრულებული ფორმაა და სრულყოფილია, მაშინ ვერც დადგება გარდასახვის აუცილებლობა. და გარდასახვა პიროვნების არჩევანით კი არ განისაზღვრება ხელობნებაში, ის თავად სამყაროს ნებაშია მოცემული, სუბიექტშია მოცემული, სამყაროს სუბიექტში და თავად სუბიექტურობის არსებობაში, რომელიც არც ერთ სახეში არ განისაზღვრება. სახე, იგივე პერსონა მეორადია, და მის მიღმა სუბიექტი დგას. ის, ვისაც აქვს სახე და ვისაც შეუძლია სახე აიხიოს, ან სხვა ნიღაბი მოირგოს. ეს ცვალებადია და ერთი სახე მეორეს ცვლი, მას აღემატება! ასე დაუსრულებლად(დავაკვირდეთ მსახიობს, თუ რატომ უნდება მუდმივად გარდასახვა)... უცვლელი და ზოგადის განმსაზღვრელი არის ის, რაც ზედაპირს მიღმაა, მაგრამ ზედაპირზე, იგივე, ჩვენს ცნობიერებაზე ირეკლება. ამ გაგებით, ჩვენ ვცოდავთ ჩვენში არსებული სუბიექტისა და ნების წინაშე, როცა ერთ იმიჯს, და პოზას ვირგებთ და მას ვეჯაჭვებით. თავს ვიპატარავებთ ერთ სახემდე, ერთ მოვლენამდე. - ზუსტად, ასე, ერთ კონსესუსამდე, ნიშნულამდე არ დაიყვანა რენესანსის ხელოვნებამ ხელოვნების ზოგადი გაგება? თუმცა, თავიდან, ნიჭის წყალობით არ შეინიშნებოდა დეკადანსი, მაგრამ შეუძლებელი იყო, სამყაროს შემასმენელს დაეტია ასეთი ადამიანური განსაზღვულობა კონკრეტულ განზოგადებაში, არა? საერთოდ, რატომ იცვლება დრო? რატომ გადის დრო? იმიტომ რომ ვიღაცეების თავში არასოდეს არაფერი შეიცვალოს? ცვლილება ფორმების და გამოხატულის აუცილებლად ხდება!
ყოველივე ზემოთ თქმული მიესადაგება ხელოვნების, ხელოვანის დაბადების გაგებას და არა სუბიექტისა და პიროვნების გახლეჩილობის ფსიქოლოგიურ პრობლემატიკას. პიროვნებისთვის შეიძლება სრულიად უადგილო, ან დამანგრეველი იყოს ძალაუფლებისკენ ნება. ნიცშე პიროვნებების, პერსონების ძალაუფლებას არ ასხამს ხოტბას. და ამ ტიპის ადამიანური, მომხვეჭველი და სიმდიდრის დამგროვებელი, მარტივად დეტერმინირებული სურვილები არ ყოფილა ნიცშეს ფიქრის საგანი. ძალაუფლებისკენ ნებაში განიჭვრიტება სუბიექტის მუდმივი გარდასახვისკენ ნება, ამიტომ ინტერესდება ნიცშე ტრაგედიით. გარდასახვის, ინდივიდუაციის სუბიექტი ვერ იქნება რაიმეთი განსაზღვრული, თითქოს, ის მუდმივად განახლებადია როგორც ზღვა, რომელშიც უამრავი მღვრიე მდინარე ჩაედინება მაგრამ ის მაინც სუფთაა(,,ზარატუსტრადან'' პერიფრაზი), ის თავად შეიძლება აღელდეს. და თუ, ის არ იქნება დეტერმინირებული, მაშინ, მას ნამდვილად ექნება ძალაუფლება რომ განსაზღვროს თავისი ნებით იყოს და მოებყრას სამყაროს. ეს არის ფილოსოფიური საზრისი ძალაუფლებისკენ ნებისა, რაც ზეკაცს შეიძლება ქონდეს. და ასე, ზეკაცი უკავშირდება ხელოვანს და ხელოვანი უხილავი სუბიექტსის ნებას. რატომ ეს აბსტრაქტული სამყაროს სუბიექტი? იმიტომ რომ, პერსონების ხილულ და ბანალურ სამყაროში არ არსებობს გარდასახვის აუცილებლობა. პირიქით, უცვლელობისა და შენარჩუნების კანონები მოქმედებენ პიროვნებისთვის. და ზოგადად, კულტურისთვის სუბიექტიცა და ხელოვნებაც ბუნდოვანი რაღაცეები არიან, რის გამორკვევასაც ცდილობენ. კულტურა არ ცდილობს გარდასახვას, პირიქით, ის მკაფიოობის მოთხოვნილების უშუალო გამოვლინებაა. გარდასახვა კი, აუცულებელი პირობაა საიმისოდ რომ ხელოვნება გამოიყოს სხვა ნებისმიერი აზროვნებისა, თუ კეთების ფორმისგან.
ზედა აბზაციდან დასკვნა: პიროვნებები ხელოვანები არ არიან(თუმცა, შეიძლება, უბრალოდ, დაემთხვეს ისე რომ გენიოსი ძლიერი პერსონა აღმოჩნდეს), და პიროვნებები ვერ ქმნიან ხელოვნებას. უკიდურესად სუსტი პიროვნება, არსად რომ არ ჩანს, შეიძლება იყოს დიდი ხელოვანი. ვან გოგი გავიხსენოთ, თუნდაც. ვან გოგი იმდენად სუსტი პიროვნება ღმოჩნდა რომ თავიც კი მოიკლა. ფიროსმანს კი იმდენი მარიფათი არ აღმოაჩნდა, კიბის ქვეშ არ ეცხოვრა და სიღარიბეში არ მომკვდარიყო. და ასე, შეიძლება, გავიხსენოთ უამრავი გენიოსი, ვისაც პიროვნული ნიჭები არ ქონდა რომ გადარჩენილო. შოპენჰაუერი ტექსტში ,,ცხოვრების ამაოება და სიმწარენი'' ამას აღნიშნავს სწორედ, რომ როგორი უსამართლობააო, გენიოსები იმას რომ ვერ ახერხებენ თავი გადაირჩინონ სხოვრებისეული პრობლემების ზეწოლისგანო. ესე იგი, ხელოვნებას ქმნის სუბიექტი, ის ვინც არ ჩანს. და რას დავარქმევთ ამას, ჩვენი საქმეა. დავარქვათ სამყაროს სუბიექტი, რატომაც არა, ან, ნიკალა როგორც იტყოდა, წმინდა გიორგი, რომელიც თავზე მადგასო და მეუბნებაო დახატე ნიკალა, დახატეო!
ის მიგნებები, რაც ნიცშემ გააკეთა, გაიზიარა ძალიან ბევრმა მოაზროვნემ. აღარ ჩამოვთვლი ყველას, მაგრამ ვახსენებ ხოსე ორტეგა ი გასეტის ,,ხელოვნების დეჰუმანიზაციას'' და მის მიერ აშკარად ნათქვამ სიტყვებს, რომ ხელოვნება ჩვენს ხედვას აბუნდოვანებსო. მაგალითად, თეოდორ ადორნო კარგად აცნობიერბდა და ამბობდა, რომ დღეს ხელოვნების გაგებაში თავის თავად ცხადია, რომ არაფერია თავის თავად ცხადიო და იკვლევდა იმას, თუ როგორ უნდა განგვესაზღვრა რაღაც ხელოვნებად. მაგრამ ჩვენ რომ ვთქვათ, ეს განა საერთოდ არის პრობლემა რომ ხელოვნებაში სიცხადე აღარ არის? იქნებ, ეს ბევრად უფრო ნამდვილია, რომ ასეა.
და იქნებ, გაცილებით უფრო მოსაწყენი და ელემენტარულია იმას დავარქვათ ხელოვნება რაც შუა საუკუნეებშიც ხელოვნება ეგონებოდათ.
ჩემი მსჯელობიდან ვასკვნი, რომ რენესანსის ხელოვნება, რომელიც რაღაც სრულყოფილისკენ, პლატონისეული იდეების სამყაროს გამოხატვისკენ მიილტვოდა, თავისთავად განწირული იყო კრახისთვის. ხელოვნება აუცილებლად მოკვდება, თუ ის არ იქნება განსაზღვრული სუბიექტის ნებელობით და თუ იქნება განსაზღვრული, რაღაც, თუნდაც, დიადი იდეებით და მათი ერთგულებით. ეს სალონური კიჩი რისი შედეგი იყო? იმისი, რომ ვერ ანებებდნენ თავს ამ მონობას და აკადემიურ დონეზე დაყვანილ რენესანსის ხელოვნების მიღწევებს. ის, რაც ნებელობაში ერთხელ გამოვლინდება კი არ უნდ იყოს წარმტაცი ჩვენი გონებითვის და მთელი კაცობრიობისთვის, სამუდამოდ. ამან კი არ უნდა განგვსაზღვროს. როგორც ანტონენ არტო ამბობდა, ტექსტის მიღმა არის პოეზია უფორმო და უტექსტოო. უშუალოდ ტექსტებიდან და იმიჯებიდან არასწორია გავიაზროთ ის ნება, რაც ხელოვნების არსებობას განაპირობებს.
ყოველივე ზემოთთქმულიდან გამომდინარე, ჩემი ეჭვით, დღეს ყველაზე უაზრო და უმომავლო ცნობიერების ადამიანებს მიაჩნიათ ხელოვნების კრიზისის არსებობა (გაურკვევლობის გამო) რეალურ პრობლემად და მისტირიან რაღაც უკვე არსებულ ფორმებს. დღეს ისეთი განუკითხაობა და გაუგებრობაც ტრიალებს სამყაროში, რომ ასეთი კარგი აქამდე არაფერი მომხდარა. ასეთი არაგანსაზღვრული ხელოვანი არასოდეს ყოფილა. თუმცა, პრობლემა არის ის, რომ უმეტესობას დღესაც უნდა განსაზღვრული იყოს, და მეინსტრიმი აკეთოს. იდეურად კი, დღევანდელი ადამაინი გაცილებით უფრო ღირებულს ქმნის, ვიდრე ძველი ბერძნები ქმნიდნენ, ან რენესანის ადამიანები. და რა თქმა უნდა, ამ ყველაფერს ოცი საუკუნის შემდეგ ბევრად უკეთ დაინახავენ.
ამიტომ, პირიქით, რაც შეიძლება მეტი ინდივიდუალიზმი და ბუნდოვანება, სრული გარდასახვა უნდა ვაჩვენოთ. ოღონდ ვაჩვენოთ ნებელობით! და არ ვიფიქროთ იმაზე თუ რამდენად ხელოვნებაა ის, რასაც ვაკეთებთ. ნება თუ გაქვს, ამაზე უფრო სანდო საზომი არ არსებობს. უნდა ვიფიქროთ იმაზე, ჩვენი ნება ნამდვილად ჩვენია თუ დეტერმინირებულია კულტურული კოდებისგან. და ეს არის უსწორესი გზა ხელოვნების კეთებისთვის. კი, ეს ძალიან რთული გზაა და ამაშია მთელი ღირებულება, მეც ამას ვამბობ, რენესანსში რომ გვეცხოვრა უფრო ადვილი იქნებოდა ხელოვნების კეთებათქო, და ახლა უფრო მარტივი კი არ არისთქო, თანამედროვე ხელოვნება უფრო რთულიათქო და უფრო ღირებულიცთქო. ამიტომ, წამითაც არ უნდა გვეგონოს რომ ნაკლებ ხელოვნებას ვქმნით, ვიდრე ოდესმე ვინმეს შეუქმნია.
მიზეზი, რის გამოც გენიალური ნაწარმოები მაშინვე არ იწვევს აღფრთოვანებას, არის ის, რომ კაცი, რომელმაც ის დაწერა არაჩვეულებრივი მოვლენაა, მისი მსგავსი ძალზედ ცოტაა. თავად ეს ნაწარმოებია, რომელიც მისი გაგების უნარის მქონე იშვიათ სულთა განაყოფიერებით გაზრდის და გაამრავლებს მათ. სწორედ ბეთჰოვენისავე კვარტეტებმა (კვარტეტი XII, XIII, XIV, XV) მოახმარეს ორმოცდაათი წელი იმას, რომ დაბადებულიყო და გაზრდილიყო ბეთჰოვენის კვარტეტების მსმენელი, და ამგვარად მიაღწიეს პროგრესს, რასაც აკეთებს ნებისმიერი შედევრი, თუ მთლად ხელოვანთა ხარისხში არა, სულიერ საზოგადოებაში მაინც, ახლა უკვე დიდწილად რომ შედგება ადამიანებისგან, რომელთა პოვნაც შეუძლებელი იყო ამ ნაწარმოების გამოჩენისას, მაშასადამე, მათგან, ვისაც შეუძლია, მოსწონდეს და შეიყვაროს ის. ის, რასაც შთამომავლობა ჰქვია, ეს თავად ნაწარმოების შთამომავლობაა. საჭიროა, რომ ნაწარმოებმა (სიმარტივისთვის, დავივიწყოთ გენიოსები, რომლებიც შეიძლება ერთსა და იმავე ეპოქაში პარალელურად მუშაობდნენ, რათა მომავლისთვის უკეთესი პუბლიკა შექმნან, რითაც ხეირს სხვა გენიოსები ნახავენ, თუმცა არა თვითონ) თავად შექმნას საკუთარი შთამომავლობა. და თუ ამ ნაწარმოებს გადავინახავდით და შემდგომ პირველად წარვუდგენდით შთამომავლობას, ეს უკანასკნელი ამ ნაწარმოებისთვის იქნებოდნენ არა შთამომავლობა, არამედ თანამედროვეთა ნაკრები, რომლებმაც უბრალოდ ორმოცდაათი წლის შემდგომ იცხოვრეს. აი, რატომაა, რომ ხელოვანმა - და ეს არის ის, რაც ვანტოიმ გააკეთა - თუკი მას სურს, რომ მისი ნაწარმოები თავის გზას გაჰყვეს, ის უნდა გაუშვას იქ, სადაც საკმარისი სიღრმეა, ღია და შორეულ მომავალში. თუმცაღა, თუ ცუდი მსაჯულები სათვალავში არ იღებენ დროს, რომელიც უნდა გავიდეს და რომელიც შედევრების ნამდვილი პერსპექტივაა, და ამაში მდგომარეობს კიდეც მათი შეცდომა, ზოგჯერ კარგი მსაჯულების სახიფათო გაუბედაობაა ის, რომ ისინი მხოლოდ ამ დროს უყურებენ. (პრუსტი)
ReplyDelete